Kennis is macht, zei iemand ooit. Veel weten is waardevol. En wie wil nou niet als expert of autoriteit op z’n vakgebied worden gezien? Maar veel weten kan vernieuwing en creativiteit ook in de weg staan.
Hoe meer je weet, en hoe meer ervaring je hebt, des te lastiger kan het zijn om problemen in jouw vakgebied op te lossen. Dit wordt het Einstellung effect genoemd. Het werd ontdekt in een leuk experiment uit 1942. De psycholoog Abraham Luchins liet een groep mensen een serie problemen oplossen. Tenminste, ze deden een poging.
Een experiment
Het experiment bestond uit 10 uitdagingen. De groep deelnemers werd gevraagd om met behulp van verschillende kannetjes water te komen tot een bepaalde exacte hoeveelheid water. Probleem 1 kon bijvoorbeeld worden opgelost door Kan B te vullen, en daarmee één keer kan A te vullen en twee keer kan C. Het restant in kan B is 100.
Klinkt eenvoudig toch?
Deze aanpak werkt perfect voor probleem 1 t/m 5. Probleem 6 en 7 zijn ook nog op deze manier op te lossen. Maar voor deze uitdagingen is ook een eenvoudiger oplossing (A+C en A-C). De problemen 8 t/m 10 zijn ook niet moeilijk op te lossen, maar ze vragen een andere som dan de eerste 5 problemen.
Wanneer je naar de 10 afzonderlijke ‘sommen’ kijkt dan kun je deze waarschijnlijk zonder veel moeite oplossen.
Maar nu komt het. De meeste deelnemers konden probleem 1 tot en met 5 prima oplossen. Voor probleem 6 en 7 werd dezelfde methode gebruikt (wat wel het goede antwoord opleverde, maar niet de makkelijkste manier is). En bij probleem 8, 9 en 10 kwamen de deelnemers in de problemen. De eerder aangeleerde manier om het probleem op te lossen werkte niet. En deze kennis maakte het bijna onmogelijk om een nieuwe – en op zich eenvoudige – oplossing te zien voor de uitdagingen.
Verblind door succes
Dit is het Einstellung Effect; door herhaaldelijk succes blijkt het nogal ingewikkeld om open te blijven staan voor nieuwe oplossingen voor (soortgelijke) problemen. Je brein valt automatisch terug op een aanpak die eerder effectief was, en blokkeert zo een frisse kijk op een nieuwe uitdaging.
Dit effect is helaas niet beperkt tot rekensommetjes met kannen water; ook in ons dagelijks leven is het moeilijk om helemaal fris en onbevangen te kijken naar uitdagingen die we eerder op een bepaalde manier hebben kunnen oplossen. Zoals met veel van dit soort biases is inzicht in dit effect niet voldoende om te laten verdwijnen. Dus wanneer je als expert of professional de bekende weg kiest voor iets uitdagends, laat dan ook eens anderen meekijken en meedenken. Frisse perspectieven zijn waardevol en kunnen nieuwe inzichten opleveren. En soms gewoon betere oplossingen.