Tegenspraak organiseren. Het klinkt zo makkelijk, en eigenlijk is het ook heel makkelijk. De kunst is niet het organiseren ervan, maar het willen horen van dat tegengeluid. Want als je diep van binnen helemaal niet zit te wachten op een kritisch geluid dan is het organiseren van je eigen oppositie een vervelende opgave met weinig rendement. Maar als je wel nieuwsgierig bent naar een gezond tegengeluid dan lees je in dit blog hoe je dat doet en wat het kan opleveren.

De blinde vlek

Ken je de blinde vlek? Die bestaat echt, het is meer dan een spreekwoord. Ieder oog heeft een blinde vlek, en die kun je ‘zien’. Kijk maar eens naar onderstaande afbeelding en focus op het kruisje in het midden, met één oog dicht. Beweeg je hoofd langzaam naar de afbeelding toe, en je zult zien dat één van de zwarte rondjes verdwijnt. Maar dat niet alleen, de plek waar het zwarte rondje was, is opgevuld met lijntjes, net als de rest van de tekening.

Blinde vlek

Jouw brein houdt je voor de gek. Het zwarte rondje is er gewoon, en de lijntjes die je ziet op de plek van de verdwenen stip bestaan helemaal niet.

Bewustzijn heft het effect niet op

Dit effect werkt niet eenmalig. Zelfs als jij je bewust bent van deze kleine mindfuck blijft dit effect optreden. Cognitie is niet sterker dan de automatische reactie van je brein om de ‘fout’ zelfstandig te corrigeren. En jou dus te laten denken dat de stip weg is en dat er zwarte lijntjes voor in de plaats staan.

Deze letterlijke blinde vlek is een mooie metafoor voor de gekleurde manier waarop wij allemaal naar de wereld kijken. En naar onszelf. En naar onze organisatie, onze prestaties, onze vrienden, en ga zo maar door. Niemand is objectief en niemand ziet alles. En je hiervan bewust zijn is niet voldoende om die subjectiviteit ‘de baas te zijn’.

Veel leiders in organisaties krijgen vaak bevestiging en weinig kritiek. Logisch, want de rangen en standen in de meeste organisaties maken het lastig voor collega’s om echt kritisch te zijn. Veel mensen durven dat niet, en dat is niet zonder reden. Want de gemiddelde leider die te vaak bevestigd wordt in eigen gelijk of prestaties, kan steeds minder goed kritiek hebben. De stroom aan bevestiging zorgt voor een mindset waarin weinig ruimte is voor de gedachte dat de leider misschien iets minder briljant is dan hij of zij zelf denkt (en ook dat is een blinde vlek op zichzelf).

Ik zal het maar gewoon zeggen: geen kritiek kunnen hebben is een enorme zwakte. En zeggen dat je goed tegen kritiek kunt maar het nooit echt opzoeken, is zo mogelijk een nog grotere zwakte. Bij dit besef begint de route naar gezonde feedback en tegenspraak in organisaties.

Naar bewust onbekwaam

De stap van ‘onbewust onbekwaam’ naar ‘bewust onbekwaam’ is de meest pijnlijke. Je gaat zien wat je nog niet kunt en dat is soms lastig. Maar door op zoek te gaan naar wat je niet weet, niet kunt of niet ziet, word je beter in wat je doet. Je stelt jezelf in staat om te leren van wat anderen je aanreiken. Je leert oude aannames te herijken of jezelf te verbazen over jouw eigen overtuigingen die niet meer blijken te kloppen. En dat is altijd – echt altijd – beter dan alleen maar vasthouden aan je eigen zienswijze.

En hoe begin je daar dan mee?

Persoonlijke kritiek is moeilijker te verteren dan een ‘functioneel’ tegengeluid. En de relatie met de brenger van het tegengeluid is mede bepalend voor de impact. Als je het lastig vindt om tegenspraak te organiseren, begin dan met een inhoudelijk onderwerp en niet iets persoonlijks zoals een leiderschapsstijl. Een duidelijke, gerichte vraag levert veel meer op dan de algemene opmerking om kritisch op elkaar te zijn. Wees dus specifiek.

Maak het initiatief zichtbaar

Door te delen wat je aan het doen bent, wordt de drempel voor anderen lager om kritisch te zijn. Dan krijg je dus nog meer tegenspraak 🙂

‘Mijn deur staat altijd open’ is niet genoeg

Wanneer collega’s niet kritisch durven zijn dan is het simpelweg onvoldoende om een passieve uitnodiging te doen. Zeggen dat men altijd kan mailen of binnenlopen heeft op de meeste mensen minimaal effect; zij die dat toch al van plan waren doen dat sowieso wel, en twijfelaars trek je er niet mee over de streep.

Er is dus meer nodig. Je zult het zelf moeten organiseren, mensen actief moeten uitnodigen en zelf moeten uitspreken dat je nieuwsgierig bent naar andere zienswijzen of nieuwe inzichten.